De Impact van Digitale Technologie op Cultuur en Creativiteit
Al in 2006, lang voordat de omgekeerde chronologie van blogs en het vroege Facebook plaatsmaakten voor de algoritmische wereld van Instagram, Spotify en TikTok, voelde Winehouse aan dat de ware digitale revolutie in cultuur niet zou plaatsvinden in de productie, in de machines die artiesten gebruikten om muziek, films of boeken te maken. Het zou plaatsvinden in de ontvangst: op de schermen waarop we cultuur ervaren, waarop verleden en heden even ver van elkaar verwijderd zijn. Een gevolg van deze digitale gelijkschakeling van verleden en heden is een grotere vervangbaarheid van cultuur: een oneindige scroll zonder iets om te lezen, een oneindige Netflix-bibliotheek zonder iets om te kijken. Hoewel popmuziek nog steeds af en toe nieuwe sterren voortbrengt (ik ben dol op Ice Spice), is de markt voor nieuwe muziek in het midden van het vorige decennium achtergebleven bij oudere muziek, en zelfs de platen die verkopen of gestreamd worden, kunnen niet gezien worden als een brede culturele impact. (De meest populaire single van 2022 in de Verenigde Staten was “Heat Waves”, een TikTok-nummer van een Britse alternatieve popgroep genaamd Glass Animals, met weinig publiek profiel; en wat het vreemdst is, is dat het nummer in 2020 is opgenomen.)
Cultuur buiten de tijd: de eeuwige uitwisseling van stijlen en vormen
In een wereld buiten de tijd kan er geen vooruitgang zijn, alleen de eeuwige uitwisseling van stijlen en vormen. Hier worden jaren vibes – of “era’s”, zoals Taylor Swift ze graag noemt. En als cultuur slechts een reeks trends is, dan heeft het geen zin om je zorgen te maken over hun contemporaniteit. Vorig jaar was er een charmante opwinding toen Kate Bush’s single “Running Up That Hill” uit 1985 de top van de hitlijsten bereikte na gebruik in weer een nostalgische televisieshow, en veteranen uit het grote-haar-decennium waren geschokt om het nummer te zien verschijnen op afspeellijsten van 2022 naast Dua Lipa en dergelijke. Als je denkt dat het nummer behoort tot 1985, net zoals “Young Lady in 1866” behoorde tot 1866, dan is de grap nu officieel op jou.
De vertraging van culturele innovatie en de invloed van digitale media
Op het basale niveau waar culturele innovatie vroeger plaatsvond, in de vormen die kunstenaars eens gebruikten om ons iets nieuws te tonen – in de geluiden van de opnamestudio, de vormen op het doek, de bewegingen van de dansers, de arrangementen van de verzen – is iets gestopt, of in ieder geval vertraagd tot een lethargisch tempo dat voelt als gestopt. Deze bewering kan bekend klinken als je de postmodernisme-debatten van de jaren 80 hebt meegemaakt. De filosoof Arthur Danto beweerde dat kunst eindigde met Andy Warhols Brillo Boxes, terwijl de literaire criticus Fredric Jameson in 1984 verklaarde dat de hele moderniteit “uitgeput en uitgeput” was, dat er geen stijl meer was, geen zelfs, en dat “de producenten van cultuur nergens anders heen kunnen dan naar het verleden: het imiteren van dode stijlen.” Wat betreft de invloed van digitale media, identificeerde de cultuurtheoreticus Paul Virilio al in 1989 een “polaire inertie” – een statische opeenhoping van beelden en woorden zonder specifieke bestemming – als het onvermijdelijke eindpunt voor cultuur op een “gewichtloze planeet” bestaande uit enen en nullen.
De voortzetting van modernistische vernieuwing en de zoektocht naar nieuwe stijlen
Toch lijkt de “postmoderne” wending van de late 20e eeuw nu meer op een voortzetting van het modernistische streven naar nieuwheid dan op een verwerping ervan. John Cage’s compositie zonder noten “4’33″” was geen laatste muziek, maar groeide uit tot de imitaties van Fluxus en de omgevingsexperimenten van Brian Eno. De gebouwen van Frank Gehry en Zaha Hadid leken inderdaad op niets wat daarvoor was gekomen, mede dankzij nieuwe render- en fabricagetechnologieën (CAD-software, lasermachines). De digitaal geproduceerde muziek van Massive Attack en zelfs, ik zeg het met tegenzin, Moby klonk anders dan wat er tien jaar eerder op de radio te horen was. Geen enkele stijl kon nog de ware avant-garde worden genoemd, zeker – maar dat weerhield de eeuwige ontdekking van nieuwe stijlen niet. De voorspelling aan het einde van de 20e eeuw was een veelheid aan nieuwe beelden, geluiden en woorden, mogelijk aangedreven door nieuwe, zware desktopproductiemachines.
De beperkte stilistische innovaties van de 21e eeuw
Sinds het begin van de 21e eeuw hebben, ondanks alle recente digitale versnellingen van ontdekking en transmissie, geen stilistische innovaties van vergelijkbare omvang plaatsgevonden. Het dichtstbijzijnde wat we kunnen aanwijzen is te vinden in de rapmuziek, waar het staccato nihilisme van drill, diep verbonden met YouTube en SoundCloud, legitiem vreemd zou klinken voor een luisteraar uit 2000. (Toen de tiener Chief Keef aan het rappen was in het appartement van zijn grootmoeder in Chicago, volgde hij in de traditie van Joyce en Woolf en Pound.) Sterker nog, de samplingtechnieken die in hip-hop en later elektronische dansmuziek werden gepionierd – eerst met stapels platen, nu met mappen vol WAV-bestanden – zijn doorgesijpeld naar fotografie, schilderkunst, literatuur en lagere vormen zoals memes, die nu allemaal een hyperreferentialisme presenteren dat ze enigszins onderscheidt van de inspanningen van de vorige eeuw. In de jaren 2010 leek alleen hip-hop de uitdaging van digitale vooruitgang serieus te nemen, hoewel ook dit genre sindsdien is verhard; rappers zijn overgestapt van het lineair schrijven en opnemen van coupletten naar het improviseren van honderden digitale takes van één couplet, waardoor ze lijken te convergeren naar een enkele, met ProTools geproduceerde flow.
De digitale revolutie heeft de cultuur veranderd op manieren die we ons in 2006 misschien niet konden voorstellen. Het samensmelten van verleden en heden heeft geleid tot een vervagen van grenzen en een overvloed aan cultuur die altijd binnen handbereik lijkt te zijn. Toch is er ook een gevoel van stagnatie en een gebrek aan echte vernieuwing in de 21e eeuw. De uitdaging voor kunstenaars en creatieve geesten is om nieuwe wegen te vinden om de grenzen te verleggen en de kunstvormen van de toekomst vorm te geven. Misschien is het tijd voor een nieuwe revolutie, een die de digitale mogelijkheden omarmt en tegelijkertijd de kracht van het menselijk scheppingsvermogen viert.
